Դատարկ լիություն

   Տոն է...Ուրախ են բոլորը: Խնջույք է երեկոյի ամեն մի վայրկյանը: Կենտրոնում ես եմ և ինձ ուղղված հաճոյախոսությունները: Սեղանները լեփ-լեցուն են: Դրանց շուրջը միայն իրական մարդիկ. իրական ընկերներ, իրական բարեկամներ, իրական մտքեր ու սրտանց խոսքեր: Այդ խոսքերի կարիքն ունեն բոլորը. նաև ես, նույնիսկ Դու: Իսկ առանց այդ իրական ընկերների ու բարեկամների դժվար ու անհետաքրքիր կլիներ թե իմ կյանքը, և թե քո: Նրանք մեր կյանքի մի մասն են, կարևոր մասը: Ուրախ են կողակիցներս, լի է նրանց սրտերը կրակով, մի մասինն արդեն նաև գինով: Հաճույք հոգու և սրտի, մարմնի և մտքի: Իսկ ե՞ս...
   Կենացներ...կենացներ...կենացներ: Ամենուր հնչում է իմ անունը: Ժպտում եմ, հազվադեպ՝ ծիծաղ ու հրճվանք: Ականջներումս միայն երգ ու ծիծաղ: Տրամադրությունն ասես անվերջանալի է, երգն ու պարը՝ մինչև առավոտ: Լսվում են միայն ոտքերի դոփյուններ ու սուլոցներ: Ձեռքեր՝ ինձ շոյող, աչքեր՝ փայլող ու միտք կլանող: Իսկ ե՞ս...
   Իսկ ե՞ս... Ես առանց քեզ...Ես առանց քո ձայնի՝ աստվածային ու հոգումս անվերջ հնչող ձայնի...Ես առանց քո ձեռքերի ու նրանց տաք շոյանքների...Ես առանց իրական <<Դու>> ի...Ես առանց քո սրտի ու գինովցած շուրթերի, առանց աչքերիդ փայլի ու կրակի, առանց քո ժպիտի ու հայացքի: Ո՛չ, ես ուրախ չեմ, ինչպես ընկերներս ու բարեկամներս: Չեմ ժպտում նրանց նման, չեմ հիանում նրանց երգ ու պարով, ծափով ու ծիծաղով: Նվերներ ու համբույրներ, որոնց մեջ չկա քո նվեր-համույրը:
   Չկաս դու: Ես այսօր առանց քեզ եմ: Մենակ եմ այսքան մարդկանց մեջ: Երեկոյի աղմուկը սրտումս լռության ձայն է լսվում: Չկաս դու: Ես այսօր մենակ եմ:


 
Արթնացի՛ր, սա երազ էր...մղձավանջ:

Կարոտում եմ

   Լուռ եմ մի րոպե: Կրծում եմ ինքս ինձ: Նորից քաոս: Նորից անվերջ ու դանդաղ ընթացող մտքեր, կրքեր ու զգացողություններ: Մի րոպե նորից կյանքի աչքերի առաջ:
   Չեմ մոռանում միևնույնն է, զուր են փորձերը: Ու՞ր ես հիմա: Կողքիս չես, չեմ էլ կարողանում իրականիդ գտնել ինձանում: Ու՞մ աչքերն են նայում քեզ: Ու՞մ միտքն է մթագնում նրանց մեկ փայլից:
   Առանց քեզ եմ: Չկա ժպիտդ, չկան շուրթերդ, ու՞ր են խոսքերդ ու մտքերդ: Բայց միևնույնն է քեզ չեմ կարող ոչ կորցնել, ոչ մոռանալ, ոչ... ապրել քեզնից հեռու: Կարոտել եմ խեթ ու խենթ հայացքդ: Կարոտել եմ ամբողջ էությունդ ու դրա ամեն փշուրը:
   Ամեն հեռախոսային նամակի ձայնի հետ սիրտս էր ձայնում: Իսկ հիմա՞ ...: Լռեց: Ավելի անկեղծ ձայնը կտրեցի: Ինչու՞ : Ինքնախաբեություն: Գիտեմ՝ Քեզ չեմ մոռանա: Ինչպե՞ս մոռանամ, ինչպե՞ս ջնջեմ, ինչպե՞ս լռեմ: Չի անցնի շուրթերիցս քո շուրթերի թարմությունը: Դեռ շնչում եմ նրանց բույրը: Շուրթերիդ է փնտրում համբույրս: Դեռ ապրում եմ հայացքիդ փայլով, այտերիդ գույնով, դեռ լսում եմ սրտիդ հարվածները: Ինչպե՞ս մոռանամ աստվածային վարսերդ: Ձեռքերս նրանց են կարոտ: Ուժեղ են ձեռքերս, քանի դեռ շոյում են մազերդ, քանի դեռ ջերմանում են այտերիդ խաղով:
   Վաղուց է դու չկաս, վաղուց է չեմ տեսնում քեզ, վաղուց է մտքիս հյուրը չես: Բայց միևնույնն է սիրտս քեզ է կանչում, միայն դու ես նրանում ապրում: Վաղուց է աչքերս չեն փայլել, վաղուց է ժպիտս կեղծ է, վաղուց է ...:
   Աչքերս նորից քեզ են փնտրում, լսելիքս ձայնդ է որոնում, շունչս քեզ է կարտում: Կարոտում եմ Քեզ:

Գործելու ժամն է

   Ջղայինացած եմ: Ուզում եմ անպայման կիսվեմ հանրության գոնե մի փոքր մասի հետ: Շատ դժվար կլիներ այս ամենը կամ մեջս պահել, կամ ուղղակի անտեսել:

   Երկու օր առաջ marketingclub-ի կազմակերպած միջոցառումներից մեկին էի ներկա: Մարքեթինգի ակումբում էր ՀՀ մշակույթի նախարար Հասմիկ Պողոսյանը: Հանդիպման խորագիրն էր «Հեռուստատեսությամբ և ինտերնետով կոմերցիոն նախագծերի ընթացքում հակամշակութային ինֆորմացիայի ազդեցությունը հասարակության վրա»:

   Ուրեմն սենց. սկսեմ սկզբից: Հարց-պատասխանը բառացի չեմ գրի, բայց և զերծ կլինի չափազանցումներից:

   Միջոցառման հենց սկզբից նախարարին հարցեր ուղղվեցին, թե ինչ է անում մշակույթի նախարարությունը այսօր հասարակությունում հակամշակութային գործունեությունը կասեցնելու համար, «պատասխան հարված» սպասվու՞մ է, թե՞ ոչ: Նախարարի պատասխանը, որը ինձ ոչ միայն չգոհացրեց, այլև բարկություն առաջացրեց, այսպիսին էր.

   - Խնդիրն այստեղ ավելի գլոբալ բնույթ է կրում: Ես այդքան էլ վատ չեմ նայում հակամշակութային գործունեությանը: Եվ դրա մասին մտածելու ժամանակ չունեմ: 

   Առաջին մասով համաձայն եմ նախարարի հետ, քանի որ իմ կարծիքով մշակույթի նախարարության առջև չափազանց բարդ խնդիրներ կան լուծելու, ավելի բարդ, քան մյուս նախարարություններում: Այստեղ խոսքը մի ամբողջ ժողովրդի մշակույթի պահպանումն ու փոխանցումն է: Նույնը չեմ կարող ասել պատասխանի մյուս կեսի մասին: Ինձ թվում է՝ այդ նույն հակամշակութային գործունեությանը ոչ միայն չի կարելի մատների արանքով նայել կամ ժամանակ չունենալ դրա մասին մտածելու, այլ պարտավոր ենք մենք բոլորս մեր ողջ ուժերը կենտրոնացնել դրա դեմ պայքարելու համար: Այստեղ իրականում խնդիրն ավելի բարդ է, քան թվում է առաջին հայացքից: Հիշեցի Արթուր Մեսչյանի «Ահա և վերջ» գործը: Երգը Հայկի և Բելի պատերազմի մասին է: Հեղինակը այն մեկնաբանում է որպես չավարտված, հիմա նույնպես շարունակվող պատերազմ: Եվ ցավոք սրտի այսօր Բելի որդիները հաղթող են դուրս գալիս: Այս պարագայում Բելի որդիները այդ հակամշակութային գործունեությամբ զբաղվողներն էլ են: Խնդիրն այնքան բարդ է, որ մենք կարիք ունենք մտածելու մեր Հայ տեսակի պահպանման ու այդ որակի արժեքներով քաղաքացիներ դաստիարակելու մասին:

   Երիտասարդների մի մասն էլ գտնում էր որ մշակույթի նախարարությունը պետք է վերահսկի եթեր հեռերձակվող սերիալները: Պատասխանը եղավ սպասելի՝ հասարակությունում կա պահանջարկ, չի ուշանում նաև առաջարկը: Նշվեց նաև, որ հեռուստաալիքների մեծ մասը հանդիսանում է խոշոր հարկատու, որը չպետք է մոռանալ: Ըստ ինչ-որ վիճակագրության <<Աննա>> սերիալն ունի մոտ կես միլիոն ունկնդիր: Լավագույն լուծումը ըստ մեր նախարարի չնայելն է: Հասարակությունը պետք է ինքը հասկանա, որ դա իրեն պետք չէ, այդ դեպքում ամեն ինչ կհարթվի:

   Միայն այն, որ մշակույթի նախարարությունը չունի իրավասություն վերահսկելու այդ ոլորտը, հարցը տանում է դեպի փակուղի (չմոռանանք նաև, որ տիկտին Պողոսյանը դեմ է մենեջմենթի ամենագլխավոր տարրերից մեկին՝ նույն այդ վերահսկողությանը): Ինչ վերաբերում է պահանջարկին ու առաջարկին, նայելուն ու չնայելուն, համոզված եմ, որ ձեռքերը ծալած նստելով հարց չի լուծվում: Համոզված եմ նաև, որ, եթե նույն այդ հեռուստաալիքներով առաջարկվի դիտել պոռնոֆիլմեր, ապա այդ կես միլիոն ունկնդիրների բանակի թիվը կկրկնապատտկվի: Չեմ կարծում, որ այդ թիվը պետք է որոշի, թե ինչը բարի է մեր հասարակության համար, և ինչը՝ ոչ: Եվ կես միլիոնով <<Աննա>> նայող ժողովրդից սպասել, թե ինքը կհասկանա լավն ու վատը, ուղղակի ծիծաղելի է:

   Լուծումը նշածս Հայկ և Բել պատերազմի մեջ է: Չունենք իրավասություն վերահսկելու Բելի որդիների գործերը, ուրեմն պետք է պայքարենք մինչև վերջ Հայկի որդիներով: Մենք կարիք ունենք Հայկերի, սակայն դաստիարակում ենք Բելեր: Ինչու՞: Որովհետև դաստիարակներն իրենք Բելի որդիներ են: Մեր փրկությունը եղած  Հայկ ուսուցիչներին պահելու ու առաջմղելու մեջ է: Նրանք կդաստիարակեն որակով Հայ ազգ ու Հայ սերունդ: Մեր ժողովրդին Նժդեհներ են պետք:

   Ողբում եմ քեզ ով հայոց ազգ, որ սպանում ես քո տեսակը, քո որակը, փշրում ես Հայկի զավակներին: Այս անգամ չի օգնի նույնիսկ լեզվի ու հավատի շուրջ համախմբվելը: Պայքարը բոլորինս է: Մենք՝ հասարակ ժողովրդի զավակներս պետք է պատերազմենք:

   Հաղթելու ենք, ինչ գնով էլ լինի:

Շնորհավոր... Եվս մեկ տարով մոտեցա

   Բարև: Մի փոքր անհամեստ գրառում կլինի, քանի որ հայտնվելու եմ ուշադրության կենտրոնում, ինչը, մեղմ ասած, չեմ սիրում:
   Շնորհավոր ծնունդս: Այո՛ իմ ծնունդը: Քսան տարեկան: Ավարտվեց իմ ամենասիրելի տարիքը, բայց ասում են քսանն էլ վատը չի : Համենայն դեպս չեմ ողբում կորուստս: Միևնույնն է՝ բոլորս ենք <<շտապում>> այնտեղ, որտեղ կամ բուրմունք կա, կամ էլ չկա: Հիշում եմ երեկ չէ առաջին օրն էր ծաղկեփունջը ձեռքիս հանդիպեցի առաջին ուսուցչուհուս: Քչերից է, որի մոտ չնայած երկու տարի եմ պատիվ ունեցել ուսանել , հարգանքով, սիրով ու բարձրաձայն կարող եմ ուսուցիչ անվանել: Երեկ էր՝ դպրոցն ավարտեցի ու ընդունվեցի համալսարան: Այսօր արդեն երրորդ կուրսն եմ ավարտում: Մի տեսակ չեմ կարողանում հասկանալ կյանքի արագությունը: Իմ մանկությունն էլ շատերի նման անցել է <<մութ ու ցուրտ>> տարիներին, այդ պատճառով հիշում եմ ավելի շատ թախիծ, քան ուրախություն: Չնայած այդ ժամանակների ժպիտն ուրիշ էր, ուրախությունն ուրիշ էր, գոհությունն ուրիշ էր: Միգուցե մանկության տարիներն էին պատճառը այդ աչքերի: Պատանեկությունից հիշում եմ միայն, որ դաս էի սովորում: Չէ՛ <<կռծողների>> դասից չէի: Ցավոք սրտի: Հիմա որ նայում եմ, թե իբր սովորում էի, պատճառը միայն ընդունակությունս էր: Հիմա եմ հասկանում, որ ես շատ հեռու էի սովորելուց: Դե ... համարենք այդպես ստացվեց: Միևնույնն է լուծում չկա սրան, քանի որ անցավ:
   Անցան ... Էլ չեն վերադառնա...Մնում է միայն հիշել ու ժպտալ: Անցան հայացքները, որոնք երբեք չեմ մոռանա, անցան աչքերը, որոնց ինչքան էլ փնտրեմ, չեմ գտնի, անցան ժպիտները, անցան կրքերը...Անցան նաև մարդիկ ու չմարդիկ...Անցան:
   Այս քսան տարիների համար ես ընդամենը երկու հոգու եմ պարտական: Որ մի հատ ոսկե ձկնիկ բռնեմ մի ցանկություն կասեմ՝ տեսնեմ ծնողներիս քսան տարի առաջ:  Տասնինը տարեկան , ու արդեն ծնող: Ես չէի կարող: Միայն թեկուզ այդ տարիքում իմ նման բեռի տակ մտնելու համար շնորհակալ եմ ծնողներիս: Սենց դուխով գրում եմ, բայց իրականում ոչ մի կերպ չեմ կարողանում ծողներիս ո՛չ երախտապարտ լինելս ցույց տամ, ո՛չ զգացմունքներս, ո՛չ էլ ... ԷԷհհհ: Այ տենց <<դուռակի>> մեկը դուրս եկա: Ու այսքան ժամանակ իմ մտքով չի անցել իմ ծննդյան օրը մորս շնորհավորեմ: Չէ որ այս օրը իր համար էլ է տոն : Դու իմ հետ էիր դեռ իմ ծնվելուց առաջ: Շնորհավոր մամ ջան: Չգիտեմ ՝մյուսների մոտ նույնն վիճակն է, թե՝ ոչ, բայց հորս հետ հարաբերություններում ես էմոցիաներից ամբողջովին զուրկ եմ: Ու կարծում եմ դա թաքուն ավելի մեծ հարգանքից ու սիրուց ա: Պապ ջան շնորհավոր:
   Հիշողություններ, հիշողություններ ու նորից հիշողություններ:

   Անցան ... Էլ չեն վերադառնա...Մնում է միայն հիշել ու ժպտալ:
   

Համբուր, համբույր մինչև վերջ

   Համբույրը մարդու՝ շուրթերով հպումն է ինչ-որ բանի կամ ինչ-որ մեկին, որի նպատակն է էմոցիաների արտահայտումը կամ սեռական ակտի ժամանակ գրգռվածություն առաջացնելը: Հաճախ այն ուղեկցվում է գրկախառնությամբ: Համբույրը հիմնականում արտահայտում է սիրո զգացումը: Տարբերվում են համբույրի կեղծ և անկեղծ տեսակներ: Կեղծ համբույրներից մեզ հայտնի է <<Հուդայի համբույրը>> :
   Էմոցիոնալ համբույրները կարող են ուղղված լինել ինչպես մարդուն, այնպես էլ կենդանիներին և անշունչ առարկաներին: Սրանցից յուրաքանչյուրն ունի իր առանձին նշանակությունը: Օրինակ՝ հողը համբուրելը արտահայտում է երկար սպասված վայր ժամանելու հետ կապված ուրախությունը: Հայրենի հողը համբուրելը արտահայտում է սերը և հավատարմությունը հայրենիքի հանդեպ:
   Ըստ զգացմունքների արտահայտման բնույթի համբույրները լինում են.

• Սիրային համբույր - արտահայտում է սիրահարների միջև սիրո և կրքի զգացումները: Սա իր հերթին կարելի է բաժանել  քնքուշ և կրքոտ համբույրների: Առաջինը բնութագրվում է շուրթերի համեմատաբար կարճ ժամանակով հպումը, իսկ կրքոտի դեպքում ՝հակառակը (ստեղ էն ֆրանցուզկիի մասին ա խոսքը նաև, դե դրա մասին էլ ինձնից լավ կիմանաք :-D) 
• Ընկերական համբույր - արտահայտում է ընկերության և կապվածության զգացումը (ոնց որ ասում են պաչիկով բարևն ա ): Ավելի հաճախ համբուրում են այտը, իսկ հակառակ սեռի ներկայացուցիչներին՝ (այստեղ՝ միայն կանանց) նաև ձեռքը: Վերջինիս ժամանակ շուրթերի հպումը պարտադիր չէ:
• Հարգանքի համբույր - արտահայտում է մարդու նկատմամբ հարգանքի զգացումը, նաև մարդու կամ իրի առաջ խոնարհվելուց: Այս դեպքում համբուրում են ձեռքը կամ մատանին: Այստեղ ևս շուրթերի հպումը պարտադիր չէ:
• Գորովալից համբույր - արտահայտում է գորով, քնքշություն և ուրախություն: Ավելի հաճախ ուղղված է փոքր երեխաներին և կենդանիներին: Այս դեպքում հազվադեպ են համբուրում շուրթերը: Երեխաներին համբուրում են այտերը, քիթը (ավելի ճիշտ քիթիկը) և ճակատը: Հաճախ հպվում են ոչ թե շուրթերը, այլ այտը (մանավանդ կենդանիներին համբուրելուց):
• Отцовский/сыновний/братский համբույր - (հայերեն լավ չի հնչում) - արտահայտում է ընտանիքի անդամների միջև կապվածությունը: 
• Օդային համբույր - սիրային և ընկերական համբույրների տարատեսակներից է: Նշանակում է ուշադրություն կամ ֆլիրտ:
• Հուդայի համբույր - արտահայտում է ցուցադրական կապվածություն և հարգանք:

   Կա կարծիք, որ համբույրի առաջացման շրջանում այն կրել է մայրական նշանակություն: Այդ ժամանակ ջրի անոթների կարիք չի զգացվել: Տարեց մարդիկ խմել են հենց աղբյուրից, իսկ  երեխաները՝ մոր բերանից:
  Համբույրի միջազգային օրն առաջացել է Մեծ Բրիտանիայում , իսկ այժմ նշվում է նաև մեր երկրում :
  Շնորհավորում եմ բոլորին , հատկապես սիրահարներին: Ժլատ մի եղեք ձեր սիրելիներին համբուրելուց:

Աչքեր

  Անցյալը ներկայի ուսուցիչն ու խորհրդատուն է, ապագայի հիմքը: Առանց անցյալի ապագա ստեղծելը մի փոքր դժվար է, կամ նույնիսկ անհնար: Անցյալիս պարզ դեմքեր, հստակ մտքեր, խոսուն երազներ, որոնց մի մասն արդեն ներկա է, մի մասը, ցավոք, մնաց անցյալում, մյուսներին էլ կհանդիպեմ ապագայում : Սրանց մեջ աստվածային էին ու մինչև հիմա պարզ ու հստակ քո աչքերը:
  Զույգ կանաչ աչքեր, ու նորից անցյալիս հիշեցում...
  Ներկայից հստակ անցյալ, ներկայից իրական աչքեր...քո կանաչ աչքերը:
  Սիրում եմ քեզ թեկուզ աչքերիդ համար, թեկուզ նրանցում տեղ գտած մտքերի, խոհերի, կյանքի ու երազների համար: Անցյալ, որտեղ ոչ ափսոսանք կա, ոչ տխրություն: Անցյալ, որտեղ ես իսկապես ապրել եմ : Աչքեր, որ տեսել եմ քեզ` ամբողջովին, աչքեր, որ տեսել եմ ինձ, ճանաչել ինքս ինձ: Ավելին էր, քան ներկան...
  Սիրում եմ աչքերդ, թեկուզ միայն նրա համար, որ քոնն են: Չեմ հիշում խոսքերդ, չեմ հիշում ձայնդ, հիշում եմ միայն խակ կանաչ աչքերդ: Չեմ տեսել ավելի խոսուն, ավելի զգայուն աչքեր: Երջանիկ են աչքերս, որ տեսել են քեզ, որ զրուցել են աչքերիդ հետ:
  Չեմ մոռանա...Չեմ էլ կարող...
  Զույգ կանաչ աչքեր ու նորից անցյալիս հիշեցում: